Epilepsja – padaczka to stan chorobowy towarzyszący populacji ludzkiej od zarania jej istnienia.
Profesor Michałowicz określa padaczkę jako odrębną jednostkę chorobową, traktując tak „zespół objawów towarzyszących wielu schorzeniom ośrodkowego układu nerwowego. Objawy te są spowodowane nadmiernymi wyładowaniami neuronów i nieprawidłowym rozprzestrzenianiem się pobudzenia w mózgu. Charakterystyczne są tu napady padaczkowe, którym towarzyszą objawy somatyczne, wegetatywne i psychiczne. Napady te powtarzają się z różną częstością i można je potwierdzić na podstawie badania elektroencefalografem.
(R. Michałowicz; Padaczka http: resmedica.pl)
W „Podręczniku diagnostyki i terapii” wyróżnione zostały dwa rodzaje schorzeń napadowych: izolowany, pojedynczy napad, jaki może się wystąpić np. w trakcie choroby przebiegającej z wysoką gorączką lub po urazie głowy oraz padaczka definiowana tu jako „nawracające napadowe zaburzenia czynności mózgu, charakteryzujące się nagłymi, krótkotrwałymi atakami zaburzeń świadomości, aktywności ruchowej, zjawisk czuciowych lub nieprawidłowego zachowania, spowodowane nieprawidłowymi, nadmiernymi wyładowaniami neuronów mózgu. (Merck Manual; 2002, s. 1654 – 1655)
Biorąc pod uwagę fakt, iż u dzieci różnorodne napady drgawek występują znacznie częściej niż w populacji ludzi dorosłych niezmiernie ważnym zagadnieniem staje się odróżnienie napadów padaczkowych od niepadaczkowych. Pewne postacie napadów padaczkowych charakterystyczne są dla poszczególnych okresów wieku rozwojowego. Do najbardziej poznanych oraz najczęściej występujących postaci padaczki dziecięcej należą: zespół Westa, Lennoxa, piknolepsja, padaczka miokloniczna wieku pokwitania, padaczka Rollanda. (Por. U. Oszwa, 2003, s. 10) Według klasyfikacji Międzynarodowej Ligi Przeciwpadaczkowej istnieje około dwudziestu rodzajów padaczki i ogromna liczba towarzyszących jej objawów. Dlatego też znajomość różnorodnych postaci padaczki, jej objawów, sposobu i efektów leczenia jest koniecznym wyznacznikiem dostosowania zarówno metod wychowania jak i nauczania dziecka z ze zdiagnozowaną epilepsją.
Na funkcjonowanie dziecka z epilepsją w najbliższym środowisku wpływają zarówno problemy związane z różnorodnymi zaburzeniami wynikającymi ze specyfiki choroby, jak
i reakcje społeczne na chorobę. Dziecko chore na padaczkę wymaga oprócz farmakologicznego leczenia przeciwpadaczkowego stosowania odpowiednich technik psychoterapeutycznych, które zawsze muszą obejmować jego środowisko rodzinne. Niekiedy zachodzi także konieczność interweniowania lekarza w szkole z prośbą o objęcie dziecka szczególnie troskliwą opieką pedagogiczną i dostosowanie wymagań do jego rzeczywistych możliwości oraz rozwinięcie pozytywnych wzmocnień na terenie klasy. U chorych na padaczkę niejednokrotnie pojawiają się zaburzenia psychiczne związane z naturą samego schorzenia. Istotnym czynnikiem sprzyjającym powstawaniu zaburzeń, szczególnie u dzieci, jest związane z chorobą, częste opuszczanie przez nie zajęć szkolnych i wynikające z tego trudności w opanowaniu materiału, ograniczenie, czasem zupełnie niepotrzebne, udziału
w zabawach rówieśników. Ponadto niezrozumienie samej choroby, a tym bardziej lęk otoczenia wywołany atakiem, przenoszony jest na samego chorego, który niejednokrotnie nie przejawia żadnych zaburzeń, wpływa to ujemnie na życie towarzyskie i kontakty społeczne chorego dziecka. Nierzadko u takiej osoby pojawiają się urojenia o charakterze prześladowczym, które mogą się stać przyczyną rozwoju poważnych zaburzeń psychicznych podobnych do schizofrenii.
Kolejnym problemem chorych na epilepsję jest możliwość pojawienia się w przebiegu padaczki uszkodzenia mózgu związanego z wielokrotnymi urazami głowy podczas napadów drgawkowych oraz utratą przytomności z przemijającym niedokrwieniem mózgu. U epileptyków mogą pojawić się stany będące wskazaniem do podjęcia interwencji psychiatrycznej. Do stanów takich zaliczyć należy tzw. fugę padaczkową, czyli amnezję pojawiającą się po napadzie i towarzyszące jej zachowanie o cechach „automatyzmu”, które polega na tym, że chory robi różne rzeczy bezwiednie i nie przypomina sobie później swojego zachowania. (B. Grochmal – Bach, M. Rorat, 2003, s. 55)
Stan ten nie jest zjawiskiem częstym, jednakże niesie ze sobą poważne konsekwencje dla chorego i jego otoczenia, szczególne w przypadkach, gdy jego zachowanie jest agresywne w stosunku do innych osób. Drugim poważnym stanem jest silne pobudzenie pojawiające się po napadzie padaczki, znane jako szał padaczkowy, charakteryzujące się dużą gwałtownością. W kręgu zainteresowań psychiatrii znajduje się także postać epilepsji określana jako padaczka skroniowa. Cechą charakterystyczną tej postaci padaczki jest brak występowania tzw. napadów dużych. W jej przebiegu pojawiają się przejściowe zaburzenia świadomości, omamy i poczucie depersonalizacji, które mają swe źródło w określonych obszarach kory mózgowej płatów skroniowych, odpowiedzialnych m.in. za kontrolę naszego zachowania. Napady te określane są mianem napadów psychoruchowych.(Por. A. Popielarska i M. Popielarska, 2000; J. Czochańska, E. Szczepanik, M. Bakszysz, 2002)
W przebiegu padaczki zarówno u dorosłych, jak i u dzieci spotyka się zespoły psychotyczne, dzielone na:
- psychozy z jakościowymi zaburzeniami świadomości (pozostające w związku czasowym z napadami i bez wyraźnego związku z napadami):
– stany pomroczne o różnym stopniu zamącania świadomości;
– stany majaczeniowe;
– stany zamroczeniowo – majaczeniowe (onejroidalne);
- psychozy z kręgu cyklofrenicznego (zespoły depresyjne i maniakalne);
- psychozy z kręgu schizofrenicznego (przypadki współistnienia schizofrenii i padaczki, psychozy schizofrenoidalne);
- inne powikłania (nawarstwienia epigenetyczne) psychotyczne. (A. Bilikiewicz, 1992, s. 127)
Psychozy u chorych na padaczkę dzieli się zgodnie z kluczem klasyfikacyjnym na: somatogenne, endogenne i psychogenne. U dzieci chorych na padaczkę psychozy występują znacznie rzadziej niż u dorosłych osobników. Najczęściej obserwuje się psychozy
z jakościowymi zaburzeniami świadomości. (A. Popielarska i M. Popielarska, 2000, s. 198)
Wynikiem jakościowych zaburzeń świadomości są stany pomroczne, które mogą występować w okresie międzynapadowym bez związku czasowego z napadami. Jednakże szczególnie głębokie stany zaburzeń świadomości obserwuje się w stanach pomrocznych ponapadowych. W obrazie klinicznym góruje podniecenie psychoruchowe. Dzieci stają się agresywne, uciekają i są bardzo niespokojne. Perswazja i próby uspokojenia nie odnoszą skutku. Okresowo nie można nawiązać z nimi żadnego kontaktu. Stany pomroczne ponapadowe trwają zwykle krótko, od kilkunastu minut, a w rzadkich przypadkach, do kilku dni, i mijają często bez interwencji farmakologicznej. (B. Grochmal – Bach, M. Rorat, 2003, s. 57)
W literaturze przedmiotu spotykamy się ze stwierdzeniem, że „u dzieci chorych na padaczkę obserwuje się nawarstwienia emocjonalne w postaci różnorodnych reakcji nerwicowych. Uznając, że padaczka związana jest z organiczną chorobą mózgu, objawy nerwicowe u tych dzieci można interpretować jako zespoły rzekomonerwicowe. Nie każda jednak sytuacja trudna, o takiej samej sile działania, odgrywa rolę sytuacji psychotraumatyzującej u poszczególnych dzieci. Uzależnione jest to od odporności ich układu nerwowego. Sytuacje traumatyzujące mogą również oddziaływać w postaci długotrwałego kumulowania się negatywnych doświadczeń lub w postaci jednorazowego przeżycia o dużym ładunku emocjonalnym. Szczególnie trudne są sytuacje zagrażające poczuciu bezpieczeństwa, dotyczące dzieci młodszych, a u dzieci starszych sytuacje zagrażające poczuciu własnej wartości”. (B. Grochmal – Bach, M. Rorat, 2003, s. 59)
Poza zaburzeniami psychicznymi oraz objawami nerwicowymi, kolejnym problemem dzieci chorujących na epilepsję jest rozpowszechniony pogląd dotyczący obniżonego poziomu intelektualnego chorych na padaczkę oraz ich złego przystosowania społecznego. Małgorzata Kościelska pisze o tzw. procesie epileptycznym wymieniając jego stadia.
W opinii tejże autorki w pierwszym stadium procesu epileptycznego pojawiają się zaburzenia polegające na zmianie aktywności życiowej, zmianach pobudliwości emocjonalnej
i sensorycznej, braku plastyczności zachowania, w stadium drugim następuje nasilenie się zaburzeń z równoczesnym wystąpieniem wybiórczej regresji w zakresie funkcji słuchowych bądź motorycznych, w trzecim stadium następuje charakteropatyzacja polegająca na zmianach charakterologicznych, których osiowym objawem jest zaleganie myśli i emocji, nadmierna drobiazgowość w mówieniu i działaniu, tzw. „lepkość” polegająca na trudnościach w zmianie tematu, myślenia oraz działania. (Por. I. Obuchowska, 1995)
Nie ulega wątpliwości, iż zarówno obraz napadów jak i zaburzenia psychiczne wpływają na relacje społeczne dotkniętego tym schorzeniem dziecka. Prowadzone współcześnie badania dowiodły, że przyczyny przewlekłych zaburzeń psychicznych u dzieci chorych na padaczkę związane są głównie z rozległością i lokalizacją uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, wiekiem dziecka, w jakim zadziałał czynnik uszkadzający, sposobem leczenia i złożoną sytuacją psychospołeczną chorego dziecka. Poszczególnym uwarunkowaniom przypisywane jest mniejsze lub większe znaczenie w występowaniu różnorodnych zaburzeń u dzieci epileptycznych. Jedni autorzy przyczyn zaburzeń doszukują się głównie w organicznych uszkodzeniach mózgu, inni natomiast większą wagę przypisują „warunkom środowiskowym i nieprawidłowej stymulacji rozwoju zarówno poznawczego, emocjonalnego, jaki i społecznego. (B. Grochmal – Bach, M. Rorat, 2003, s. 56)
W świetle powyższych rozważań najważniejszym zadaniem, jakie powinno być realizowane w całokształcie postępowania terapeutycznego z chorymi na epilepsję jest, poza leczeniem farmakologicznym, zapobieganie desocjalizacji. Właściwe organizowanie środowiska wychowawczego, w tym prawidłowe postawy rodziców i wychowawców wspierające aktywności i rozwój zainteresowań dzieci, zapobiegają bierności oraz izolacji dzieci przewlekle chorych.
Opracowała
Mgr Bożena Kolanek
